Artan sıcaklıklarla birlikte sık rastlanılan bir diğer ayak problemi şişkinliktir. Genellikle önemsenmeyen bu sıkıntı uzun sürüyor ve başka semptomlarla destekleniyorsa, bu çeşitli ciddi hastalıkların sinyalini veriyor olabilir.
Şiş ayaklara aşırı kullanım, ameliyat veya hamilelik gibi faktörler neden olabilir ve genellikle geçici olduğu için endişe nedeni değildir. Yine de rahatsız edicidir ve önlemek ya da en azından azaltmak için kimi önlemler alınabilir.
Uzman tavsiyeleri ile yaşadığınız ağrıları azaltabilir ve gündelik aktivitelerinize devam edebilirsiniz ama ayaklarınızdaki şişkinlik geçmek bilmiyor ve bu rahatsızlığa başka semptomlar eşlik ediyorsa, sebep başka bir sağlık problemi olabilir.
Ne zaman tıbbi müdahale gerekir?
Bazı şişmiş ayak vakaları acil bakım gerektirir. Şişmiş ayaklarla birlikte aşağıdaki belirtileri de gözlemlerseniz derhal tıbbi yardım alın:
* ayak veya bacaklarınızda açıklanamayan ve ağrılı şişme
* etkilenen bölgede sıcaklık, kızarıklık veya iltihaplanma
* ateşin eşlik ettiği şişlik
* hamilelik sırasında ani ayak şişmesi
* nefes darlığı
* sadece bir uzvun şişmesi
* göğüs ağrısı, basınç veya sıkışma
Ayaklarda şişkinliğe sebep olan başlıca sebepler ve müdahale yöntemlerini şöyle listeleyebiliriz:
1. Ödem
Ödem, vücut dokusunda fazla sıvının tutulduğu yaygın bir durumdur. Ayaklar, ayak bilekleri ve bacaklarda, doğrudan cilt altındaki dokunun şişmesine neden olur. Ayrıca elleri ve kolları da etkileyebilir. Semptomlar şunları içerir:
* gergin veya parlak cilt
* cilt üzerine bastırdıktan sonra geçmeyen çukur
* karında şişkinlik
* yürüme zorluğu
Hafif ödemler, çoğu zaman, kendi kendine geçseler de tedavi seçeneklerini şöyle sıralayabiliriz:
* tuz tüketimini azaltmak
* ayaklar ve bacakları kalp bölgesinden yukarıda tutacak şekilde yüksekte dinlendirmek
* destek çorapları giymek
* diüretik ilaçlar (idrar söktürücü) almak
* reçeteli ilaçları gözden geçirmek ve doktor kontrolünde yeniden düzenlemek
2. Hamilelik
Vücut daha fazla su tuttuğu ve daha fazla kan ve vücut sıvısı ürettiği için hamilelik sırasında ayak şişmeleri oldukça yaygındır. Tüm gün ayakta kaldıktan sonra, akşam saatlerinde ayak şişmelerine daha yatkın olabilirsiniz. Özellikle hamileliğin beşinci ayından sonra yoğunlaşır ve fark edilir bir hal alır. Hamilelik sürecinde ayak şişkinliklerini azaltmak için yapabilecekleriniz:
* Uzun süre ayakta durmaktan kaçının
* Sıcak havalarda serin ve havadar ortamlarda kalmaya özen gösterin
* Dinlenirken ayaklarınızı yükseltin
* Rahat ayakkabılar giyin; yüksek topuklu ayakkabılardan kaçının
* Destekleyici taytlar veya çoraplar giyin
* Havuzda ve denizde dinlenin, yüzün
* Ayak bileklerinizi saran giysilerden kaçının
* Etkilenen bölgelere soğuk kompres uygulayın
* Su tüketimini arttırın
* Tuz tüketimini azaltın ve hatta mümkünse tamamen kaçının
Ellerinizde ve yüzünüzde ani veya aşırı şişlikler, preeklampsi (gebelik zehirlenmesi) belirtisi olabilir. Genellikle gebeliğin 20. haftasından sonra gelişen bu durumda, yüksek tansiyon hızla ortaya çıkabilir ya da kan basıncınızda yavaş ve sürekli bir artış olabilir. Diğer semptomlar arasında, baş ağrısı, mide bulantısı ve kusma, seyrek idrara çıkma, nefes alma güçlüğü, karın ağrısı, görme bozuklukları bulunmaktadır. Ani ayak şişkinliklerine özellikle bu semptomların eşlik etmesi durumunda hemen doktorunuza başvurun.
3. Alkol
Alkol tükettikten sonra vücut daha fazla su tuttuğu için ayaklarınız şişebilir. Genellikle birkaç gün içinde geçen bu şişliklerin süresi uzarsa endişelenmeniz gerekebilir.
Alkol içtiğinizde ayaklarınızda sık sık şişme oluyorsa, karaciğeriniz, kalbiniz veya böbreklerinizle ilgili bir sorunun işareti olabilir. Bu aynı zamanda çok fazla alkol tükettiğinizin de bir işareti olabilir. Alkol tüketimi nedeniyle şişmiş ayakları tedavi etmek için:
* Su tüketimini artırın
* Tuz tüketimini azaltın
* Ayaklarınızı yüksekte tutarak dinlenin
* Ayaklarınızı soğuk suda dinlendirin
4. Sıcak hava
Vücudun doğal soğuma sürecinin bir parçası olarak damarlar genişlediği için sıcak havalarda ayaklarda şişme sıklıkla görülür. Sıvılar, bu sürecin bir parçası olarak yakındaki dokulara gider. Ancak bazen damarlar kanı kalbe geri taşıyamaz ve ayak bileklerinde, ayaklarda sıvı toplanması yaşanır. Özellikle dolaşım sorunları olan insanlar buna eğilimlidir. İşte şişliği azaltmak için bazı doğal yollar:
* Ayaklarınızı soğuk suda dinlendirin
* Bol su için
* Ayaklarınızın nefes almasına ve özgürce hareket etmesine izin veren ayakkabılar giyin
* Bacaklarınız yukarıda olacak şekilde dinlenin
* Destekleyici çoraplar giyin
* Yürüyüş ve basit bacak egzersizleri yapmayı alışkanlık haline getirin
5. Lenfödem
Lenfatik sistem düzgün bir şekilde çalışmıyorsa veya damarlar uygun bir şekilde sıvıyı drene edemiyorsa, dokular içinde sıvı birikebilir ve biriken sıvı miktarı lenfatik sistemin taşıma kapasitesinden büyükse lenfödem oluşur. Bu durum ayakların şişmesine neden olabildiği gibi şu semptomlara da sebep olabilir:
* gerginlik veya ağırlık hissi
* sınırlı hareket aralığı
* çeşitli ağrılar
* tekrarlanan enfeksiyonlar
* cilt kalınlaşması (fibroz)
Lenfödemi kendi kendinize tedavi edemezsiniz, ancak şişliği azaltmak ve ağrıyı kontrol etmek için yapabileceklerinizi şöyle sırlayabiliriz:
* lenf sıvısı drenajını teşvik eden hafif egzersizler
* ayakları veya bacakları sarmak için bandajlar
* manuel lenf drenaj masajı
* pnömatik sıkıştırma
* kompresyon giysileri
* kompleks dekonjestif tedavi (CDT)
6. Yaralanma
Kırık kemikler ve burkulmalar gibi ayak yaralanmaları da şiş ayaklara neden olabilir. Ayağınızı incittiğinizde, etkilenen bölgeye akan kanın bir sonucu olarak şişlik oluşur. R.I.C.E. (Rest-istirahat, Ice-buz, Compression-kompresyon, Elevation-elevasyon) yaklaşımı genellikle ayak yaralanmalarını tedavi etmek için önerilir. Bu yöntem şunları içerir:
İstirahat: Etkilenen uzvunuzu mümkün olduğunca dinlendirin ve üzerine baskı yapmaktan kaçının.
Buz: Etkilenen bölgeye buz kompresleri uygulayın.
Kompresyon: Şişliği durdurmak için kompresyon bandajı kullanın.
Elevasyon: Dinlenirken ayaklarınızı yukarıda tutun, özellikle geceleri kalbinizin üzerinde olsunlar.
Yaralanmanızın ciddiyetine bağlı olarak, doktorunuz reçetesiz veya reçeteli bir ağrı kesici önerebilir. Bir atel takmanız gerekebilir. Ağır vakalar ameliyat gerektirebilir. Ağrınız şiddetliyse, uyuşukluk hissediyor, bölgeye herhangi bir ağırlık veremiyor veya ayağınızı hareket ettiremiyorsanız mutlaka doktorunuza görünün.
7. Kronik venöz yetmezlik
Kronik venöz yetmezlik, bacak venlerinin yetersiz hale geldiği bacak damar hastalığının ilerlemiş evresidir. Bacak toplardamarlarında bir tıkanıklık veya tek yönlü kapakçıklarda hasar sonucu ortaya çıkar. Kanın sadece geriye kalp yönünde akmasını sağlayan kapakçıklar çalışmadığında veya yetersiz çalıştığında, bacaklardan kalbe doğru olan kanın yerçekiminin etkisiyle geriye kaçmasına ve alt bölgede birikmesine yol açar.
Bacaklarda ağrı veya yorgunluk, yeni varisli damarlar, bacaklarda kösele görünümlü cilt, bacaklarda veya ayaklarda pul pul, kaşıntılı cilt ve farklı enfeksiyonlar gibi belirtilerle karşılaşırsanız, mutlaka doktorunuza görünmeniz gerekmektedir. Venöz yetmezlik ne kadar erken teşhis edilirse o kadar kolay tedavi edilebilir. Tedaviler şunları içerir:
* uzun süre ayakta durmaktan veya oturmaktan kaçınmak
* uzun süre oturma sırasında bacak, ayak ve ayak bileği egzersizleri yapmak
* uzun süre ayakta durduğunuzda ayaklarınızı yükseltmek için molalar vermek
* düzenli olarak yürümek ve egzersiz yapmak
* kilo vermek
* dinlenirken bacaklarınızı kalp seviyesinin üzerine kaldırmak
* kompresyon çorapları giymek
* cilt enfeksiyonlarını tedavi etmek için antibiyotik kullanmak
* iyi bir cilt hijyeni uygulamak
8. Böbrek hastalığı
Böbrek hastalığınız varsa veya böbrekleriniz düzgün çalışmıyorsa kanınızda çok fazla tuz birikir ve bu da su tutmasına neden olur. Sonuçta ilk etkilenen bölgelerden biri yine ayaklar ve ayak bilekleridir. Gözle görülür şişkinliklerin yanı sıra dikkat etmeniz gereken belirtileri sıralarsak:
* konsantrasyon zorluğu
* iştahsızlık
* yorgun ve zayıf hissetmek/ daha az enerjiye sahip olmak
* uyku zorluğu
* kas seğirmesi ve krampları
* şiş gözler
* kuru, kaşıntılı cilt
* artan idrara çıkma
* mide bulantısı ve kusma
* göğüs ağrısı
* nefes darlığı
* yüksek tansiyon
9. Karaciğer hastalığı
Karaciğer hastalığı, karaciğerin düzgün çalışmaması nedeniyle ayak şişmesine neden olabilir. Bacaklar ve ayaklarda aşırı sıvı birikimine yol açar ve bu da şişkinlikle sonuçlanır. Virüsler, alkol ve obezite de karaciğer hasarıyla bağlantılıdır. Diğer semptomlar şunları içerir:
* sarımsı cilt ve gözler (sarılık)
* ağrılı ve şişmiş karın
* kaşınan cilt
* koyu idrar / soluk, kanlı veya katran rengi dışkı
* yorgunluk
* mide bulantısı ya da kusma
* iştahsızlık
* kolay ve ani morarmalar
10. Kan pıhtısı
Kan pıhtıları katı kan kümeleridir. Bacak damarlarında oluşabilirler. Bu, kalbe giden kan akışını engeller ve şiş ayak bileklerine ve ayaklara yol açar. Genellikle vücudun tek tarafında meydana gelir. Şişmeye, ağrı, hassasiyet, sıcaklık, etkilenen bölgede kızarıklık veya renk değişikliği eşlik edebilir. Tedavi seçenekleri ve önleyici tedbirler şunları içerir:
* kan sulandırıcı almak
* uzun süre oturmaktan kaçınmak
* düzenli egzersiz yapmak
* sıvı tüketimini artırmak
* sağlıklı bir yaşam tarzını benimsemek
11. Enfeksiyonlar
Şişmiş ayaklara enfeksiyonlar ve buna eşlik eden iltihaplanma neden olabilir. Diyabetik nöropatisi veya ayaklardaki diğer sinir rahatsızlıkları olan kişiler ayak enfeksiyonlarına daha yatkındır. Enfeksiyonlara kabarcıklar, yanıklar ve böcek ısırıkları gibi yaralar neden olabilir. Enfeksiyonu tedavi etmek için oral veya topikal antibiyotikler verilebilir.
12. İlaç yan etkileri
Bazı ilaçlar, özellikle vücudunuzun alt kısmında sıvı toplanmasına neden oldukları için yan etki olarak ayaklarda şişmeye neden olabilir. Bu ilaçlar arasında östrojen ve testosteron gibi hormonlar, kalsiyum kanal blokerleri (bir tür tansiyon ilacı), steroidler, antidepresanlar, ACE inhibitörleri, nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID'ler) ve diyabet ilaçları bulunur.
İlaçlarınız ayak şişmesine neden oluyorsa, doktorunuzu görmeniz önemlidir. İlaçlar veya dozajlar açısından başka seçenekler olup olmadığını birlikte belirleyebilirsiniz.
13. Kalp yetmezliği
Kalp yetmezliği, kalbiniz kanı doğru şekilde pompalayamadığında meydana gelir ve kanınız kalbinize doğru şekilde akmadığı için şişmiş ayaklara neden olabilir. Ayak bilekleriniz özellikle akşamları şişerse, bu kalp yetmezliğinin bir işareti olabilir. Diğer önemli semptomları şöyle sıralayabiliriz:
* sırt üstü yatarken rahatsızlık
* daha hızlı veya anormal kalp atışı
* ani, şiddetli nefes darlığı
* pembe, köpüklü mukus tükürmek
* göğüs ağrısı, basınç veya sıkışma
* egzersiz yapmakta zorluk
* kanlı balgamlı inatçı öksürük
* geceleri çok sık idrara çıkma
* şiş karın
* su tutulmasından dolayı hızlı kilo alımı
* iştahsızlık
* mide bulantısı
* odaklanma sorunu
* bayılma veya şiddetli halsizlik
Bu belirtileri yaşıyorsanız derhal doktorunuzu görmeniz gerekir. Kalp yetmezliği yaşam boyu tedavi gerektirir.